Peygamber Ahlakı adlı kitap Semerkand Yayınları tarafından Gazali Kitaplığı serisinden çıkarılan 20. eserin adıdır. Hüccetü’l-İslâm olarak bilinen büyük İslam bilgini İmam Gazali (kitapta bu şekilde günümüz Türkçesine göre yazılmış ama doğrusu bence Îmam-ı Gazzâlî şeklinde olmalıydı) tarafından kaleme alınan eser, yaklaşık 96 sayfalık hacmi küçük ama anlattıkları ile büyük bir kitap. Bu yazıyı hazırladığım sıralarda güvenilir kitap siteleri üzerinde yaklaşık 68 TL gibi bir fiyata satın alabileceğiniz eserin farklı bir yayınevinden Peygamberimizin (Sav) Edeb ve Ahlakı başlığı ile bir baskısı daha bulunuyor. Araştırma – İnceleme ve Din türünde nitelendirebileceğimiz eser biz okuyuculara, efendimiz Hz. Muhammed’in hayatından kısa kesitler sunuyor.
Peygamber Ahlakı – İmam Gazali Kitap İncelemesi
Peygamber Ahlakı adlı eserin elimde Eylül 2022 tarihli 4. baskısı bulunmaktaydı. Prof. Dr. Dilaver Selvi tarafından tercüme edilen eser, İhya-u Ulumi’d Din adlı Gazali tarafından kaleme alınan 4 ciltlik kitabından bazı pasajları içeriyor. Yazıldığı tarihten bu yana İslam dünyasında en çok okunan kitaplar arasında yer alan ve Gazali’nin bilinen en büyük eserlerinden olan İhya-u Ulumi’d Din, içeriğinde fıkıh ve tasavvuf olmak üzere İslami konuları ele alan önemli bir eser. Elimdeki Peygamber Ahlakı kitabına konu olan kısımlarda İhya-u Ulumi’d Din adlı kitaptan alınmış ve tercüme edilmiştir.
Besmele ile başlayan giriş kısmından önce Peygamber Ahlakı adlı kitapta yazarın herhangi bir biyografisinin olmadığını, yayınevi tarafından hazırlanan bir giriş veya kitap hakkında not olmadığını belirteyim. Direkt çeviriye geçilmiş ve giriş kısmıyla okumaya başlıyoruz. Giriş kısmının da yazarımıza ait olduğunu söylemekte fayda var. İçindekiler kısmının gayet ayrıntılı olduğunu görüyoruz.
Giriş kısmında bahsedilen “Biz bu kitapta önce, Allah Teala’nın Hz. Peygamber’i (s.a.v) Kur’an ile edeplendirmesini açıklayacağız. Sonra, toplu olarak onun güzel ahlakını tanıtacağız. Sonra onun zahiri edeplerini ve batını ahlakını işleyeceğiz. Sonra, konuşmasını ve gülmesini, yemek ve giyim konusundaki ahlak ve edeplerini, sonra, (kendisine karşı kusur işleyenleri cezalandırmaya) gücü yettiği halde affetmesini, sonra, (haram olmadığı sürece) hoşlanmadığı şeylere göz yummasını, peşinden sehavet ve cömertliğini, şecaat ve yiğitliğini, tevazuunu, suret ve yaratılış özelliklerini (şemailini) ve en sonra da mucizelerini ve peygamberliğinin delillerini açıklayacağız.” (s. 9) ile kitabın yazılış amacını ve içeriğinde bahsedilecekleri kısaca öğrenmiş oluyoruz.
Peygamber Ahlakı adlı kitapta Peygamber efendimizin hayatından kesitler ayet ve hadislerden örnekler verilerek anlatılmaya çalışılmış. Peygamberimizin yaptığı duaların ve hadis ile ayetlerin Arapça halleri de okuyucuyla paylaşılmış. Normalden büyük puntolarla yazılan eserin okuma şevki güzeldi: gayet yalın ve akıcı bir dille anlatılan eserin içeriği çok başarılı aktarılmış, gereksiz kelimelere yer vermeden işin özü çok güzel betimlenmişti. “Allah’ım, beni, kötü ahlaktan uzak tut.” (s. 11) gibi Peygamber efendimize ait dualara yer verilirken, “… sadaka malı yemezdi.” (s. 21) gibi peygamberimizin karakterini anlatan ve onu sevenlerin uyması gereken özelliklerine de yer verilmişti. Bazı kıssalar ise gerçekten ders alınması gereken türdendi.
Peygamber Ahlakı adlı kitapta, efendimizin yürümesinden tutun da sofraya oturuşuna, yemeğe başlarken ettiği duaya (“Bismillah, Allah’ım onu, cennet nimetine birleştirilen şükredilen bir nimet yap.” s. 38, gibi…), giyimine, hayvanlara isim vermesine, cömertliğine, yiğitliğine kadar her türden özelliği hakkında farklı başlıklar altında incelemeler yapıldı. Bu incelemeler hadislerle ve ayetlerle zenginleştirildi, ayetlerin ve hadislerin açıklamaları dipnot olarak paylaşıldı. Peygamberimiz “Başındaki ve sakalındaki beyaz tüyler, on yediyi geçmezdi.” (s. 73) gibi en ince ayrıntısına kadar anlatıldı.
Maalesef, kendi adıma da bir eleştiri yaparak şunu söylemek lazım: en örnek alınması gereken olan Peygamberimizi ne yazık ki hepimiz çok iyi tanımıyoruz. O’nu tam olarak bilmiyoruz: hangi konularda ne yapardı, hoşlanmadığı zaman nasıl davranırdı, ne renk elbise giyerdi, nasıl konuşurdu, güler miydi? gibi soruların bir tanesinin veya hepsinin cevabını verebilecek durumda mıyız? Belki de çoğumuz değiliz: işte Peygamber Ahlakı adlı kitap, bu eksikliğimizi giderme adına başlangıç için oldukça yeterli bir eser. Tüm bu soruların cevabını veriyor. Bu haliyle tabii ki en güzel önder, en güzel örnek olarak Peygamberimize bir adım daha yaklaşmak adına okumamız gereken bir kitap.
Peygamber Ahlakı kitabında neler var?
Peygamber Ahlakı kitabı aslında özünde bir derleme kitabı: neden böyle söylüyorum? Çünkü içeriğinde genellikle Buhari, Müslim, Tirmizi gibi hadis yazarlarının kitaplarından alıntılar yer alıyor, bir de bu hadisleri destekleyen ayetler var tabii ki. Gazali bu derlemelere çok fazla öznel yorum katmadan, söz konusu hadis ve ayetleri konularına göre (örneğin giyimi, konuşması, hoşlanmadığı şeylere karşı tavrı gibi) farklı başlıklara ayırarak birkaç cümle ile konuyu anlatmış ve fazla uzatmadan öz bilgiler verilerek diğer konuya geçilmiş. Benim gördüğüm tek eksiklik bir kısımda Peygamberimizin asla beddua etmediğine yönelik cümleler sonrası 30 sayfa okuyoruz ve bakıyoruz ki Peygamberimiz birilerine beddua etmiş! Bu çelişki dikkatimi çekti.
Gazali kitabında bu beddua konusunu sadece hadisler üzerinden değil biraz daha ayrıntıya girerek, böyle bir çelişkiyi yaşatmadan daha doğru bir şekilde anlatabilirdi. Öznel yorum olmadığından dolayı bu çelişkinin İmam Gazali’den kaynaklı değil, hadislerin farklı olması nedeniyle meydana geldiğini düşünüyorum. Tabii bunu aktararak İmam Gazali de çelişkiye ortak olmuş sayılabilir. İlk cümle de dediğim gibi bunu daha ayrıntılı bir şekilde anlatarak aktarmaya çalışabilirdi.
Peygamber ahlakı adlı eser Gazali’yi tanımak ve anlama adına okunacak bir eser değil. Ancak Peygamberimizi tanımak adına başlanacak, bir çırpıda okunabilecek bir eser: kitap ile Peygamberimizin hadis kaynaklarında nasıl tanıtıldığını konularına göre ayrılmış bir şekilde öğrenmek isteyenler için yararlı olduğunu göreceksiniz. Yine de Peygamberimizi daha iyi tanımak adına teferruatlı bir eserden faydalanmak gerekebilir diye düşünüyorum. Peygamber Ahlakı adlı eser özetin de özeti niteliğinde çünkü…
Son tahlilde elimizdeki kitapta Peygamber efendimizin edep ve haya noktasındaki kemâli yaşantısındaki davranışları kısa ve öz bir şekilde anlatılıyor. Peygamber Ahlakı adlı kitap hakkında daha fazla yazmaya gerek yok aslında: O’nu öven Kur’an’ken, kitabın daha ne kadar güzel olduğunu veya O’nu övdüğünü anlatmaya hacet kalmıyor. Peygamberimizi daha iyi tanımak için öncelikle okunması gereken ilk kitap zaten kutsal kitabımız olan Kur’an. Daha sonrasında hadis kitaplarında Peygamber efendimizin nasıl anlatıldığını anlamak için bu tip özet niteliğinde eserler ile başlanılabilir.
Peygamber Ahlakı adlı kitapta bahsedilen hurma kütüğü kıssası TRT ekranlarında şu şekilde anlatılmıştı:
Şu bir gerçek: Peygamberimizi daha iyi tanımalıyız. Elimdeki kitabın kitap okuma sitelerinde çokça yorumlanmadığını, çokça okunmadığını görünce şaşırdım. Daha fazla okunmalı, okutulmalı diye düşünüyorum.
İyi okumalar.