Aynı anda iki yüksek lisans yapılır mı? sorusu 2016 yılında yapılan yönetmelik değişikliği ile artık net bir cevaba kavuşmuş oldu. Böylelikle üniversite öğrencileri daha iyi bir kariyer ve uzmanlaşmak için tercih ettikleri yüksek lisans için aynı anda iki tane yapma şansları kalmadı. Yani herhangi bir yüksek lisans programına bağlı halde iken yeni bir yüksek lisans programına daha kayıt yaptırması artık mümkün değil. Bu durumu oluşturan ve 2016 yılında yayınlanan Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği ile aynı anda iki yüksek lisans yapılmasının önü kapatılmış oldu. Yönetmeliği 35. maddesinde yer alan bu durum tezsiz yüksek lisans programlar dışında aynı anda birden fazla lisansüstü programa kayıt yaptıramaz ve devam edemez şeklinde ifade edilmektedir.
Neden “aynı anda iki yüksek lisans eğitimi yapılır mı?” gibi bir konuda yazı hazırladım peki? Cevabı şu: son zamanlarda kendimi geliştirmek adına çeşitli alanları inceliyor, bu alanlardan herhangi biri üzerinden yüksek lisans yapıp yapamayacağımı araştırıyordum. Halihazırda Kamu Hukuku ve Tarih alanlarında karar kılmış gibiyim ve her ikisinde de kendimi geliştirmek istiyorum. Bu nedenle üniversitelerin ilanlarını takip ediyordum. Ancak yaptığım araştırma sonucunda aynı anda iki yüksek lisans yapamayacağımı öğrenmiş bulunmaktayım. Bu durumu bloğumda da kayıt altına almak istedim.
Başlık olarak her ne kadar “aynı anda iki yüksek lisans yapılır mı?” ifadesini seçsem de aslında merak edilen ve hem giriş kısmında hem de yazının tamamında ifade edilmek istenilen soru: “aynı anda iki tezli yüksek lisans yapılır mı?” sorusudur. Mevzuatta da ayrım var çünkü, aşağıda aktaracağım. Konuyu daha iyi anlamak için şunu da eklemek istiyorum: yüksek lisans, bir lisans eğitim öğretimi sonucunda kişinin eğitim aldığı alanda uzmanlaşması ve bu durumu bilimsel bir tezle ispat etmesiyle tamamlanan sürece verilen isimdir. Yüksek lisans yapmak isteyen öğrenci böylelikle ilgilendiği alanda daha metodolojik bir çalışma süreci sonunda uzmanlaşmış olacaktır.
Bu arada: ülkemizde herhangi bir yüksek lisans programına başvuru yapabilmek için öncelikle bir lisans diplomasına sahip olmak (kısaca 4 yıllık bir üniversiteden mezun olmak) gerekiyor. Ayrıca Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) tarafından merkezi olarak yapılan Akademik Personel ve Lisansüstü Eğitim Giriş Sınavından (ALES) başvurduğu programın puan türünde 55 standart puandan az olmamak koşuluyla ilgili senatoca belirlenecek ALES standart puanına sahip olmaları gerekir (bu puan bazı üniversitelerde farklılık gösteriyor, tezsiz yüksek lisanslarda istenmediği durumlar da oluyor). Yani yüksek lisans öncesi gerekli şartları taşımak önemli.
Tezli Yüksek Lisans ve Mevzuattaki Yeri Nedir?
İlgili üniversite veya yüksek teknoloji enstitülüleri bazen yüksek lisansa öğrenci kabul ederken ALES puanın yanında gerekirse lisans not ortalaması, mülakat sonucu (bazı üniversiteler yüksek lisans öncesi bir mülakat da düzenleyebiliyor) değerlendirmesi gibi çeşitli kıstasları bir araya getirerek karar verebiliyor. Tabii ki özerk bir yapıda olan Üniversitelerimizin senatoları bu konuda gerekli düzenlemeleri yaparak yönetmelik çıkarır ve yüksek lisans başvuru ilanına çıkarken bunu başvuru yapmak isteyen öğrencilere duyurur: böylelikle yüksek lisans yapmak isteyenler nasıl bir yol izleyecekleri konusunda önceden bilgi sahibi olurlar.
Resmi Gazete’de 20.04.2016 tarihinde yayımlanan ve yükseköğretim kurumlarında yürütülen yüksek lisans, doktora ve sanatta yeterlik programlarından oluşan lisansüstü eğitim ve öğretimi düzenleyen Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliğinde Tezli Yüksek Lisans kısaca “Tezli yüksek lisans programında eğitim alan bir öğrenci, elde ettiği sonuçları senato tarafından belirlenen yazım kurallarına uygun biçimde yazar ve tezini jüri önünde sözlü olarak savunur.” şeklinde ifade edilirken Tezsiz Yüksek Lisans “Tezsiz yüksek lisans programı, öğrenciye mesleki konularda bilgi kazandırarak mevcut bilginin uygulamada nasıl kullanılacağını gösterir.” şeklinde ifade edilmektedir.
Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği (yönetmeliğe şuradan ulaşabilirsiniz) genel olup, her üniversite bu yönetmelik kapsamında kendi iç yönetmeliklerini çıkarır (Öğreğin 26.11.2023 tarih ve 32381 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelik ile Anadolu Üniversitesi Lisansüstü Eğitim – Öğretim ve Sınav Yönetmeliği çıkartılmıştır). Burada karşımıza iki farklı lisans türü çıkıyor: tezli ve tezsiz yüksek lisans. Tezli – Tezsiz Yüksek Lisans arasındaki en temel fark ise kişinin programı tamamlaması için bir tez hazırlaması ve savunma sonucunun olumlu olması şeklinde özetlenebilir. Ayrıca tezli yüksek lisans ücretsiz iken, tezsiz yüksek karşılığında üniversite senatosu tarafından belirlenen bir bedel ödenmektedir. Diğer yandan tezsiz yüksek lisans mezunları doktora yapamazken, tezli yüksek lisans bir anlamda doktoraya hazırlık sürecini ifade eder. Her iki programda da bir yıllık ders dönemi bulunmaktadır.
Peki ya süreler ne kadar? Kayıt yapılan tezli yüksek lisans programının süresi bilimsel hazırlıkta geçen süre hariç olmak üzere, kayıt olduğu programa ilişkin derslerin verildiği dönemden başlayarak her dönem için kayıt yaptırıp yaptırmadığına bakılmaksızın dört yarıyıl olup, program en çok altı yarıyılda tamamlanır. İlgili mevzuat kapsamında değerlendirildiğinde ise tüm yükümlülüklerini yerine getiren bir öğrenci eğer derslerinde başarılı ise Tezsiz Yüksek lisans kapsamında 3 yarıyıl (1.5 yıl), Tezli Yüksek lisans kapsamında ise 4 yarıyıl (2 yıl) sonunda yüksek lisans eğitimini tamamlayıp mezun olabilir ve tezli yüksek lisans yaptıysa cübbesini giyebilir.
İkinci Yüksek Lisans Kazanılırsa Ne Olur?
Yukarıda hem tezli hem tezsiz yüksek lisansın tanımı ve süreci konusunda kısa bir bilgi verdim. Şimdi gelelim aynı anda iki yüksek lisans yapılıp yapılamayacağı hususuna:
20.04.2016 tarihli Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliğinin 35 inci maddesinin 6.ncı fıkrasında “Tezsiz yüksek lisans programları hariç, aynı anda birden fazla lisansüstü programa kayıt yaptırılamaz ve devam edilemez.” hükmü yer almaktadır. Bu haliyle üniversite öğrencileri gerekli şartları taşısalar bile aynı anda iki yüksek lisans yapamayacaklardır.
Yani bu mevzuat maddesi şu demek: Tezsiz yüksek lisans programları haricinde aynı anda birden daha fazla lisansüstü eğitime kayıt yaptırılması mümkün olmamaktadır. Tezli bir lisansüstü eğitime devam eden kişi yeni bir tezli yüksek lisans eğitimi kazanmış olsa bile kayıt yaptıramaz. Şayet sonra kazanmış olduğu eğitime devam etmek istemesi halinde ilk tezli yüksek lisans eğitimine dair kaydını sildirmesi gerekmektedir. Kısacası aynı anda iki tezli yüksek lisans eğitimine kayıt yaptıramaz. Kişilerin bu programlara başvuru yapması adına bulunduğu eğitim engel olmaz. Fakat sadece kayıt yaptırmak için engel olmaz: üniversiteye başvurmadan önce sizin farklı bir yerde yüksek lisans olduğunuzu bilmeyebilir üniversite ama bilgilerinizi YÖKSİS’e girerken fark edeceklerdir.
Aynı anda hem yüksek lisans hem doktora yapılabilir mi?
Burada ufak bir ayrıntı vardır, çünkü mevzuat açık olarak bunu bize aslında söylüyor: tezli yüksek lisans eğitimine devam ettiği sırada tezsiz yüksek lisans kazanan öğrenci adına bu halde bir istisna olabilir. Çünkü tezsiz yüksek lisans programları adına bir sınırlama olmadan kişi istediği sayıda tezsiz yüksek lisans programına kayıt yaptırabilir. Ancak doktora programına kayıtlı olan kişi 2. bir tezli yüksek programına kayıt yaptıramaz. Bunun nedeni ise eğitimi içinde doktora da dahil olmasıdır. Doktora yapan kişiler istisna olan tezsiz yüksek lisans eğitimine kayıt yaptırması mümkündür. Yine doktora programına devam eden kişi 2. bir doktora programına kayıt yaptıramaz. Bunlar mevzuatın bize verdiği istisna ve kurallardır.
Yönetmelik değişikliği öncesi aynı anda birden daha fazla tezli yüksek lisans ya da doktora yapan kişiler adına bir sakınca bulunmadan eğitimlerine devam etmeleri mümkündü. Yine aynı yönetmeliğe eklenen geçici bir madde ile yönetmelik çıktığı an da birden fazla tezli yüksek lisans yapanlar, eğitimlerine devam edebilecekler. Ancak yönetmeliğin resmi gazetede yayımlandığı tarihten itibaren artık bu durum mümkün olmayacak. Üniversiteler kayıt işlemleri sırasında YÖKSİS üzerinde bütün öğrencilerin bilgilerini bulabilecek ve görüntüleyebilecek: buna göre ilgilinin başvurusu hakkında üniversite kayıt yapabilir ya da yapmayabilirler.
SONUÇ:
Tüm yazılanlar bir arada değerlendirildiğinde teorik olarak iki yüksek lisans yapmak mümkün: ancak burada belirtilen yüksek lisans tezsiz ise mümkün. Yani doktora yapılmasına imkan sağlayan ve daha revaçta/önemli olan tezli yüksek lisans (yüksek lisans dendiğinde ilk akla gelen ve bilinen anlamı aynı zamanda zaten tezli yüksek lisansı ifade ediyor) alanında aynı anda iki yüksek lisans yapılması mümkün değildir. Velhasıl: iki tezli yüksek yapamıyoruz dostum ancak bir tezli yüksek lisansın yanına istediğimiz kadar tezsiz yüksek lisans ekleyebiliyoruz. Olay bu.
Mesleğimizi daha iyi yapmak, alanında uzmanlaşmak, kendimizi daha da geliştirmek için yüksek lisans yapmak gerektiğini düşünenlerdenim. Herhangi bir kamu sınavına vs. hazırlanma gibi bir durumum olmadığından dolayı da böyle bir programa yerleşerek, bitirme hedefindeyim. Ancak mevzuatın da izin vermediği bir konuda tercih yapma durumunda kaldım. Sanırım bir tezli yüksek lisans, bir de tezsiz yüksek lisans kaydı yaparak yoluma devam edeceğim. Sorunun cevabını arayıp bulan herkese selamlar…
