Futbolda oyuncu değişikliği oyun kuralları içerisinde yer alır. Son dönemde her ne kadar ülkemizde ilk 11’de oynayacak yabancı sayısı tartışılırken, yapılan başka bir değişikliğin fazla dikkat çekmediğini görüyorum: oyuncu değişikliği sayısındaki yeni sınırlama. Futbolda oyuncu değişiklikleri nasıl olur sorusu belki çok merak edilmez ama oyuncu değişiklik sayısı ve değişikliklerin neye göre yapıldığı merak edilen konulardan biridir. Ben de bir futbol aşığı olarak (holigan değil, sempatizan desek belki daha doğru olur) bu konuda ufak bir bilgilendirme yazısı yazmak istedim.
Futbol maçlarında seyircinin dikkatini çeken ve kullanılan önemli kriterlerin başında oyuncu değişikliği geliyor. Oyuncu değişikliği konusunda maksimum tanınan hak günümüzde artık 5 oyuncu değişikliği olarak biliniyor. Yani buna göre bir futbol maçında artık 5’ten fazla oyuncu değişikliği durumu söz konusu olmayacak gibi gözüküyor (istisnaları var, aşağıda anlatacağım). Bir teknik direktörün maçın gidişatına etki etmek, skoru değiştirmek veya korumak amacıyla yapabileceği maksimum sayı futbolda belirlenen bu kural kapsamında 5 değişiklik olarak tespit edilmiş ve uygulanmaya başlanmıştır.
Sayfa İçerikleri
Futbolda Oyuncu Değişiklikleri Nasıl Yapılır?
Futbol oyun kurallarını belirleyen ve yayımlayan, aynı zamanda FIFA dahil birçok üyeye sahip olan Uluslararası Futbol Birliği Kurulu (IFAB) tarafından koronavirüs salgını döneminde oyuncuların yeteri kadar antrenman yapamamaları ve yaz aylarında hava sıcaklığının oyuncuları olumsuz etkileyeceği yönünde FIFA tarafından ortaya atılan “5 oyuncu değişikliği hakkı” önerisini kabul edilerek, 2020 yılı sonuna kadar maçlarda takımlara 5 oyuncu değişikliği hakkı verilebileceğini açıklanmıştı. Bu kural daha sonra pandemi döneminin uzaması nedeniyle devam ettirildi. Pandemiyle beraber yürürlüğe giren “5 oyuncu değişikliği” kuralı, 2022 yılında kalıcı olarak uzatıldığı duyuruldu ve artık günümüzde de bu kural devam ediyor.
FIFA ve IFAB tarafından alınan bu karar ulusal futbol federasyonları tarafından da benimsendi ve şu an ülkemizde de 5 oyuncu değişikliği kuralı geçerli. Birçok uluslararası organizasyonda da benzer şekilde kural uygulanmaya devam ediyor. Burada şunu unutmamak lazım: tüm Ulusal Futbol Federasyonları (ve konfederasyonlar ve FIFA) sorumlu oldukları organizasyonel alanlarda geçerli IFAB ve FIFA oyun kurallarının tamamını ya da bir kısmını düzenleme/değiştirme hakkına sahip. Fakat böyle bir hak olmasına rağmen bugüne kadar ben bu hakkını kullanan bir futbol federasyonu duymadım: çünkü, futbol evrenseldir ve kuralların da her yerde aynı olması futbolun güzelliği açısından daha doğrudur.
NOT: Ancak Ulusal Futbol Federasyonları, farklı ligler için farklı düzenlemeleri onaylama seçeneğine sahiptir – düzenlemelerin evrensel olarak uygulanması veya tümünün uygulanması gerekli değildir. Bununla birlikte, IFAB’ın izni olmadan herhangi başka bir düzenleme kabul edilemez (yani bildirim zorunluluğu var). Bunun yanında futbol müsabakalarında takımların bilmesi gereken bazı hususlar vardır. Bunların en önemlisi ve dikkat edilmesi gerekeni de maça çıkmadan önce futbol kurallarına uygun şekilde hareket etmeye azami özen göstermektir. Eğer oyuncular veya teknik heyet veya takım sorumluları futbol kurallarının dışına çıkacak olası bir hareket durumu yaparsa o zaman başta hakem olmak üzere kurul veya federasyon tarafından cezalandırılmaya başlanmasına neden olacaklarını bilmeleri gerekir.
Futbolda Oyuncu Değişikliği İle İlgili Kurallar
Futbol, küçükten büyüğe herkes tarafından sevilen en önemli spor dallarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Dünyadaki en büyük spor dalı olan Futbol, her kıtada ve her ülkede birçok farklı seviyede oynanır ancak en dikkat çekici olay: köyde oynayan çocuklardan tutun da FIFA Dünya Kupası’na kadar her yerde kurallar aynıdır. Futbol takipçileri de oyunun belirli kurallar dahilinde oynandığını ve bu kuralların her yerde geçerli olduğunu bilmektedir. Öyle ki hem saha içerisinde yer alan oyuncular hem de hakem tarafından da kurallara uygun şekilde hareket edilmeye çalışılır.
Biraz fazla geveledik belki ama gelelim yazımızın konusuna:
FIFA ve IFAB tarafından alınan karar gereği futbol müsabakasında en fazla oyuncu değişikliği sayısının Ulusal Futbol Federasyonu, Konfederasyonu ve FIFA tarafından belirleneceği gençler futbolu hariç, her bir takıma en çok beş oyuncu değişikliği hakkı verildiği duyurulmuştur. 2020 yılından bu yana bu kural uygulanmaktadır. Burada dikkat çeken şey: uluslararası maçlarda FIFA kuralları geçerli olacak ama gençler ligi gibi bazı liglerde kuralları ulusal federasyonlar esnetebilecek.
Yukarıda yazılanlar ışığında oyuncu değişikliği nasıl yapılmalıdır konusuna geldiğimiz zaman şu şekilde olması gerekiyor;
- Oyuncu değişiklikleri en fazla 5 farklı oyuncu şeklinde yapılır (Hepsini kullanmak zorunda değil).
- Oyunda kopukluk durumu yaratmamak için maç boyunca 3 oyuncu değişimi işlemi yapılmasına izin verilir (Yani takım ilk hakkında 1, ikinci hakkında 2, üçüncü hakkında da 2 oyuncu değiştirdiğinde 5 oyuncu değişiklik hakkını 3 oyuncu değişim işlemi ile sonuçlandırmış olacak). Yani 5 oyuncu değişikliği kaç seferde yapılır sorusunun cevabı 3’tür.
- Eğer maçtan önce müsabaka talimatında uzatma devrelerinde takımların 1 ilave oyuncu değişikliği yapmasına izin verdiği bir durum söz konusu ise her takım 1 ilave oyuncu değişikliği daha kullanabilir (uygulaması henüz yok).
- Devre arasında veya uzatma devrelerinin başında istenirse oyuncu değişikliği yapabilme imkanı vardır (Bu durumdan 3 oyuncu değişim işlemi etkilenmez).
Özetle; oyuncu değişiklikleri 3 farklı seferde (devre arası ve uzatma devreleri hariç) toplamda 5 oyuncuya kadar olabiliyor ve takımlar maçtan önce anlaşmış ve bunu müsabaka talimatına yazmışsalar 1 oyuncu değişikliği daha yapabiliyorlar (Zaten FIFA ve IFAB kurallarına göre uluslararası ‘A’ takım maçlarında en fazla on beş yedek ismi yazılabilirken bunun en fazla altısı kullanılabilir). Yani tüm şartlar bir araya gelse (talimat vs.) bir takım bir maçta en fazla 6 oyuncu değiştirmiş olabilecek ancak kural 5 oyuncu, talimatname ile 1 oyuncu eklenebilir.
Burada bazı ayrıntıları da paylaşmak gerek:
Her iki takımın da aynı anda oyuncu değişikliği yaptığı durumlarda, bu her iki takım için de kullanılmış bir oyuncu değişikliği fırsatı olarak sayılacaktır. Oyunun durdurulduğu bir zamanda, bir takım tarafından yapılan birden fazla oyuncu değişikliği (ve talepleri), kullanılmış bir oyuncu değişikliği fırsatı olarak sayılır. Eğer bir takım izin verilen en fazla sayıda oyuncu değişikliği yapmadıysa ve/veya oyuncu değişikliği fırsatını kullanmadıysa, kullanılmayan oyuncu değişiklikleri ve oyuncu değişikliği fırsatları uzatma devrelerinde kullanılabilir.
Oyuncu değişikliği, maç sonu ile uzatma devrelerinin başlangıcı arasındaki sürede ve uzatma devrelerinin devre arasında da yapılabilir (bu durumlarda oyuncu değişikliği fırsatı kullanılmış olarak sayılmaz, yani 3 farklı kez de yapabiliyordu ya işte bu 3 farklı kez yapma hakkı azalmaz).
Yukarıda bir de maç öncesi müsabaka talimatlarından bahsettim ki oyuncu değişiklikleri konusunda bu talimatta şunlar belirtilmelidir:
• en az üç en fazla on beş olmak üzere kaç yedek oyuncunun yazılacağı,
• uzatmalara giden maçlarda bir (1) ilave değişikliğin kullanılıp kullanılmayacağı (takım tüm oyuncu değişikliği haklarını kullanmış olsa da olmasa da).
Ben bile bu oyuncu değişikliği konusunu incelerken bu kadar ayrıntıya ne gerek var diye düşünmedim değil: basit bir halı saha maçında bile uygulaması zor olan bu kuralın, ulusal ve uluslararası maçlar için önemli olduğu bir gerçek. Futbol kurallar bütünü olan bir spor dalı olduğundan dolayı pek çok konuda da kurallar işin içerisine girdiğinde ayrıntılar içerisinde kaybolmakta kolay oluyor. Yine de meraklısı için TFF’nin 2023 / 2024 yılı oyun kuralları kitabına buradan ulaşabilirsiniz.
Futbolda Oyuncu Değişikliği Nasıl Yapılır?
Aslında başlık – içerik uyumu konusunda biraz ayrıntıya girdiğimiz için bir sıkıntı var gibi gözükebilir: o da oyuncu değişikliği nasıl yapılır diye başlık girdim ancak içerikte oyuncu değişikliği sayısına bağlı kalarak daha fazla açıklama yaptım. Gelelim başlığımızda sorduğumuz sorunun cevabına: takımlar maçtan önce yedek futbolcular dahil oyuncu listesini hakemlere verir. Oyuncu değiştirmek isteyen takım, değiştirmek istediği oyuncunun bilgilerini oyuncu değişiklik kartına işler ve dördüncü hakeme verir. Dördüncü hakem de gerekli işlemleri yapar, hakeme bilgi verir, orta hakem maçı durdurarak değişikliğin yapılmasına izin verir.
Futbolda Oyundan Çıkan Oyuncu Yine Girebilir Mi?
Futbolda bir başka merak edilen konu ise oyundan çıkan bir oyuncunun yeniden oyuna girme hakkının olup olmadığıdır. Eğer ki bir oyuncu geçici şekilde oyun dışı kalmışsa, geçici oyun dışı kalma süresi dolduktan sonra yeniden oyuna katılım yapma hakkına sahiptir. Burada oyuna girmeden önce hakemden izin alması (gözle temas veya yardımcı hakemlerin yardımıyla/uyarısıyla) sonrası hakem izin verirse (genelde el işaretiyle oyuna gir der) oyuna devam edebilir. Ancak oyundan çıkan bir oyuncu tekrar giremez: yani oyundan çıkan oyuncu oyuna tekrar girebilir mi diye sorulduğunda hayır diyebiliriz.
Ancak burada da bir ayrıntı var: bu kural her oyun için geçerli değil. 2017 yılında yapılan IFAB’ın 131. Yıllık Genel Kurul Toplantısında, gençler, veteranlar, engelliler ve grassroot liglerinde oynayan takımlarda tekrar değiştirilebilir oyuncu uygulanmasının (oyundan çıkan oyuncunun tekrar oyuna girebilmesi) ulusal federasyonların, konfederasyonların veya FIFA’nın, hangisi uygun ise, onayına tabi olduğu kabul edilmiştir. Yani gençler, veteranlar, engelliler ve grassroots futbolu için tekrar değiştirilebilir oyuncunun kullanılması hakkı – çıkan oyuncunun tekrar oyuna girmesi hakkı vardır (yetki ilgili federasyonlarda).
Ülkemizde ise veteranlar ligi hakkında hazırlanan talimatnamede “Takımların, müsabakadan önce düzenleyecekleri esame listesi en fazla 22 kişi olabilir, Oyuncu değişikliği 6 kişi ile sınırlıdır ve oyuncu değişikliği kartları ile değişiklik yapılacaktır. Çıkan oyuncu tekrar oyuna giremez.” ifadelerine yer verilerek, çıkan oyuncunun yeniden oyuna girmesine izin verilmemiştir. Gençler için düzenlenen ve Gelişim Ligi adı verilen organizasyonda ise TFF talimatnamede “Gelişim Ligleri müsabakalarında toplam beş oyuncu değişikliği kullanma hakkı mevcuttur. Takımlar toplam beş oyuncu değişikliğini üç defada yapabilirler; devre arasında yapılan oyuncu değişiklikleri bu sayının dışındadır. Takımlar oyuncu değişiklik haklarının kullanılıp kullanılmayacağını serbestçe belirleyebilir.” ifadelerine yer verilmiş, oyuncunun tekrar girip giremeyeceği hususuna yer vermemiştir.
Basit bir oyuncu değişikliği konusunda bile bu kadar ayrıntı varken, hakemlere kolaylıklar diliyorum gerçekten! Seyirci olmak da zor!
